М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті қабырғасында «М.Х. Дулати және тәуелсіз Қазақстан» тақырыбында XI «Дулати оқулары» халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясы өтті.

ZOOM интернет платформасы арқылы ұйымдастырылған шарада Үндістан, Ресей,  Қырғызстан, Өзбекстан және еліміздің ғалымдары баяндама жасады.

Конференцияны университет ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор Махметғали Нұрғалиұлы кіріспе сөзімен ашып берді. Өз сөзінде  оқу ордасының басшысы тарихқа шолу жасап, 1997 жылы университетке ғұлама ғалымның аты берілгенін, сол жылы алғашқы конференция өткенін айтты. Сондай-ақ, 1998 жылы бас ғимараттың алдына Мұхаммед Хайдар Дулат бабаның ескерткіші орнатылып, 1999 «Дулатитану» ғылыми-зерттеу орталығының ашылғанын тілге тиек етті.

Конференция барысында университет басшысы мен «Дулатитану» ғылыми-зерттеу орталығының жетекшісі филология ғылымдарының докторы, профессор Сәмен Құлбарақ ҚР ҰҒА академигі, ф.ғ.д., профессор Әбсаттар Дербісәлінің құрастыруымен жарыққа шыққан «М.Х. Дулати Қазақстан ғалымдарының зерттеулерінде» кітабының тұсауын кесті.

Сәмен Құлбарақ бүгінгі күні Үндістан мен Қазақстан арасында ғұлама ғалым, тарихшы, қолбасшы М.Х. Дулати туралы тарихи деректерді зерттеуде ортақ жұмыстар қолға алынғанын, әрі оны әлі де тереңдетіп, жалғастыру керектігін айтты. Бірігіп атқарған жұмыстарға да тоқталды.

Жиында Халықаралық Ақпараттандыру Академиясының және Ресей жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі, тарих ғылымдарының докторы, профессор Саттар Мажитов ғалым өмірінің беймәлім тұстары мен артында қалған мұра жайлы сөз қозғады. Мұхаммед Хайдар Дулат бабаның қаза болуы хақында үш түрлі болжам барын, жерленген жері туралы тарихи деректердің де бірнеше нұсқада берілетінін айтты.

– Ұлы ғалым туралы біз білетін мәлімет әлі де аз. Біздің қолымызда ғалымның «Тарих-и-Рашиди» және «Жаһаннаме» деген екі ғана еңбегі бар. Бұдан басқа да жазбалары, зерттеулері, хаттары болуы мүмкін. Әлі де Дели, Сринагар, Рампур, Алигархе, Хайдарабаде қалаларының архивтерін ақтарып, зерттеп, зерделей түсу керек,- деді Саттар Фазылұлы.

Келесі баяндамашы Үндістан ғалымы Иесви Аффан Қазақстан мен Үндістан арасындағы «алтын көпірге» айналған ғұламаның зиратын қайта жөндеп, жаңғыртуда Қазақстанның Үндістан еліндегі елшісі Болат Сәрсенбаевтың еңбегі ерен екеніне тоқталды.

«Тарих-и-Рашиди» шығармасының зерттеу методикасы жайында ой қозғаған ф.ғ.д., профессор, әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті «Тұран-Иран» ғылыми зерттеу орталығының директоры Ислам Жеменей еңбекті зерттеу барысында текстологияға көп көңіл бөлу керегін жеткізді.

– Адамзаттың басты артықшылығы – санасы. Ал сананың қуаттылығы сөз арқылы көрініс табады. Сол себепті бір шығарманы зерттеп, зерделеу үшін алдымен оның сөздік қорына зер салған жөн.  Мәселен, «Тарих-и-Рашиди» шығармасында парсы тілімен бірге түркі және араб сөздері молынан кездеседі. Сол себепті аталған үш тілді игерудің деңгейіне қарай шығарманың жан сарайына жақындай түсуге мүмкіндігі туады. Өйткені, әр тілдің сөздік болмысында өзіне тән елдік сыр-сипаты бар. Сол себепті зерттеуге таңдап алған шығарманың тілін білу аздық етеді. Сөздердің ұғымдық ауқымына тереңдеп ену үшін түрлі түсіндірме сөздіктер қажет. Әрбір зерттеуші  міндетті түрде сөздердің ұғымдарын ұғыну үшін сөздіктерге сүйеніп жұмыс істеуі керек. Өйткені әр ұлт пен ұлыстың сөздерінің мағнасы сан алуан болып келеді, - деді дулатитанушы ғалым.

Ғылыми конференция қырғыз елінің ғалымы, Жүсіп Баласағұн атындағы ҚҰУ-ның доценті Темірқұл Асановтың баяндамасымен жалғасты.

Ғылыми-тәжірибелік конференция барысында «Мырза Мұхаммед Хайдар Дулати танымындағы заман сипаты мен адам келбеті» тақырыбында әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті жанындағы Абай ғылыми зерттеу институтының директоры, ф.ғ.д., профессор Жанғара Дәдебаев, Манас атындағы Қырғыз-түрік университетінің доценті Белек Қайрат, ҚР ҰҒА академигі, т.ғ.д., әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің профессоры Берекет Кәрібаев, дулатитанушы Мұхтар Қазыбек және Тараз инновациялық-гуманитарлық университетінің бірінші проректоры, т.ғ.д., профессор Асқар Абдуалы ғалымның өмірі мен шығармашылығы, еңбегі турасындағы баяндамаларын оқып, маңызды мәліметтерімен бөлісті.

Екі жылда бір рет өтетін бұл жиынның бұл жолғы реті әдеттегіден өзгеше болды. Карантин талабына сай қашықтан қатысқан ғалымдар интернет арқылы байланысуға мәжбүр болды. Дегенмен, конференцияда қамтылған кейбір баяндамалар «Университет тынысы» газетіне де шығып, электронды нұсқасы таратылып, университет сайтына да орналастырылды.

Ғылыми конференция басында тұсауы кесілген «М.Х. Дулати Қазақстан ғалымдарының зерттеулерінде» кітабы ұлттық, облыстық және жоғары оқу орындарының кітапханаларына таратылатын болады.

Гүлбақыт Берікқызы,

Дулати университеті медиа-қызметінің тілшісі