Гетеден Паустовскийге дейін

Марлен Дитрих кітап оқу­ды жақсы көріп, сүйікті қа­лам­герлеріне Тәңіріндей сы­йын­ған деседі. Оның «ұлы» жа­зу­шыларының ең басында Иоганн Вольфганг Гете тұрып­ты. Актриса өзінің өмірлік қа­ғи­даттары мен адамдық ұстаным­дарын жастайынан оқыған кі­тап­тарынан түйгенін жиі айта­тын. 1920 жылы 19 жастағы Ма­рия Магдалена Дитрих скрип­кашылық өнерін дамыту үшін туған жері – Берлиннен кетеді. Қоныс аудару ол үшін әрі ауыр сынақ, әрі үлкен қуаныш болды. Қуаныш дейтініміз, актриса Гетенің теңдессіз шығармалар жазған Веймар қаласына кел­ді. Ол ешқашан өз «тәңір-жазу­шы­сымен» мұндай рухани жақын­дықты сезінген емес.

Марленнің келесі әдеби махаббаты – ақын Райнер Мария Рильке. «Рилькеден кейін ме­нің жанымның тереңін қозғай­тын поэтикалық шығарма тууы мүм­­кін еместей», дейтін Дит­­рих. Олар замандас болғаны­мен, актриса ақын­мен кезде­сіп үлгермеді Һәм бұған өмір бойы өкін­ді. Рилькенің шығар­ма­шылығымен таныс­қан уақытта Марлен кәсіби музыкант болудан бас тартқан еді.

Ал атақты актриса атанған соң Дитрих ХХ ғасырдың талантты жазушыларымен – Эрнест Хемингуэй, Эрих Ма­рия Ремаркпен араласа бастады. Әсіресе – екінші адаммен Вене­цияда бастау алған таныстық ұзақ әрі баянды достық пен ма­хаб­батқа ұласты. Бұл туралы Ремарк «Салтанат қақпасы» («Триумфальная арка») романында жазады.

Дитрихтің оқырмандық жа­нын жаулаған соңғы жазушы – Нобель сыйлығына төрт рет ұсы­нылған Константин Паус­тов­ский. Онымен кездесуді көптен бері ойлап жүрген актриса­ның қалауы тек 1964 жылы ғана орын­далды. Алайда «мен оны тым кеш жолықтырдым», деп өкінеді. Әлқисса.

Сахнадағы кездесу

Гастрольмен әлемді аралап жүрген голли­вудтық актри­са Марлен Дитрих бірде жо­лы түсіп, Кеңес Одағына келе­ді. Әдеттегідей, аэропортта ки­но­­жұлдызды камера арқа­ла­ған журналистер мен алқы­зыл шоқ гүлдер қарсы алады. Сонда репортерлардың бі­рі: «КСРО-да кімді немесе не­ні көр­гіңіз келеді? Кремль, Үл­кен театр, Мавзолей?» деп сұ­­рай­ды. Жаттан­ды әрі қа­ра­­па­йым сұрақтың жауабы өте шы­­найы боларын ешкім күт­кен жоқ. Дитрих өзінің Паус­товский қаламына деген құр­мет­і шексіз екенін һәм оның ағыл­шын тілінде оқыған «Те­леграмма» әңгімесінен сұмдық әсер алғанын айтады. Қалаға көшкен соң ауылдағы анасын ұмытқан жас әйелдің мұңды оқиғасына тебіренген актриса сүйікті авторының еліне ке­ліп тұрып, қалай кездеспей кетсін?.. Талайдан бергі ізгі ар­маны орындалар шақта әлем жұл­дызы 62 жаста еді. Бұл 1964 жылдың жазы болатын.

Әдебиетшілердің Орталық үйіндегі концертте Дитрих сах­наға шықпас бұрын аудармашыдан Паустовскийдің залда отырға­нын естиді. Инфарктан енді тұрған адамның осында келгеніне қатты таңғалады. Сахна­ға Паустовский көтеріл­генде Дитрих бір ауыз орыс­­ша­сын айта алмай, тізе бүгіп, жазу­шының қолын сүйеді. Бұл тарихи сәттің естелігі қалам­гер музейінде сақталған.

«Телеграмма» әңгімесіндегі мына бір сюжет голливудтық актрисаның бұл шығармаға неге сонша ынтық болғанын көр­сететіндей. «Қымбаттым ме­нің, – деп жазады Катерина Пет­ровна. – Мен бұл қыстан аман шықпайтын сияқтымын. Ең құрығанда бір күнге келіп кет: қолыңды ұстап, жүзіңді кө­ре­йін. Қартайдым, бойымнан қуат кетті. Жүру тұрмақ, жантаю мен отырудың өзі мұңға айналды. Өлім маған келер жолды ұмытқан сияқты. Бақ қурап жатыр – бұрынғыдай емес. Тіпті оны көрмеймін де. Биылғы күз де сүреңсіз. Бар ғұмырым осы күздей ұзақ болмаған секілді».

Осы сапар туралы әнші: «Ма­ған шығарма да, жазу­шы да беймәлім болды. Әңгімені оқы­ған соң сол бір бөтен есім­дер мен оқиғаларды ұмыта ал­ма­дым. Алайда автордың бас­қа да кітабын іздеп табу бұйыр­мады. Ал гастрольмен Ресейге барғанымда Паустовскийді арнайы сұрадым. Ол сол уақытта ауруханада жатыпты. Кейін «Өмір туралы ертегінің» екі то­мын да оқып, оның прозасы­на мас болдым. Содан бері осы шы­ғармаларды жазған ав­тор­дың қолын сүюді мақсат тұт­тым. Қысқа ғұмырда сол ой-арма­нымды орындап үлгергеніме қуа­ныштымын», деп жазды.

Ақиқатында, Паустовский үшін де Дит­рихтің таланты ерек­ше орын алған екен. Ол сү­йікті акрисасының өнерін бет­пе-бет тамашалаудан құр қал­мас еді. Сол үшін де аурухана дәрі­герінің сөзіне құлақ аспай, әйелі мен үй дәрігерін ертіп, концертке келеді. Айтпақшы, жазушы сонда 72 жаста болатын.

Сол кездесуде Дитрих жа­зушыға автографпен сурет қал­дырса, Паустовский «Жоғалған романдар» шығармалар жи­на­ғын сыйлай­ды. Онда «Мар­­лен Дитрих, егер мен енді «Теле­грам­ма» сияқты жақсы шығарма жаза алсам, оны міндетті түрде Сізге арнаймын» деп жазылған. Алайда қаламгер бұл «уәдесін» орындай алмады.

egemen.kz