1938 жылы жазға салым Тәжікстандағы бүкіл қазаққа Қажымұқан палуан келе жатыр деген хабар тарады. Қазақ атаулы түгел құлақтанып, тәжіктерге өздерінің кім екенін білдіретін мүмкіндік туғанына қуанды. Жалпы, Тәжікстан кеңес өкіметі кеш орнаған республика болатын. Алыс таулы аудандарда кеңестік тәртіпті мойындамау, бағынбау, басмашылық, қарақшылық қырқыншы жылдарға дейін созылды. Сондықтан ба екен, айналада кімнің дос, кімнің жау екенін ажырату оңай емес-тін. Бірақ тәжіктердің көбі кіммен болса да ортақ тіл табысып, қазақтарға жақсы қарады. Өз басым әке-шешемді қалтқысыз құрметтеген талай тәжікті білемін. Көп кешікпей зарыға күткен цирк те келіп, (біздің үйге жақын жердегі) базар алаңына шатыр тікті. Шағын вагондар қатарласа тізіліп, үйретіл­ген жануарларға (ат, түйе, аю, ешкі, ит) ашық қо­ра­лар жасалды. Тәжіктер музыкаға бейім, өнерлі, би десе кәрі демей, жас демей «жанып» кетеді. Цирк келді дегенде, ойын болатын күнге дейін ертелі-кеш кернейлетіп, сырнайлатып, ән шыр­қап, би билеген тәжігі, қазағы, өзбегі аралас ха­лық қуанышында шек болмады. Цирк ашылатын күні де солай болды. Бір кезде «ойын басталады» деген дауыс естілді. Жұрт тынышталды, ойын өтетін алаң мұқият тазартылды. Музыка ойнап, цирк алаңына оң қолын жоғары көтерген Қажымұқан шықты. Үстін­де спорт кәстөмі. Ары-бері асықпай жүріп, жұртқа тағзым етті. Жаршы оның кім екенін, атақ-дәре­же­сін жариялап болысымен: «Ал іштеріңізде дү­ние­жүзіне бел­гілі пал­уан­мен күш сынасам дей­тіндер бар ма, бар болса, ортаға шық­сын!» – деп хабарлады. Сәлден соң ұлты белгісіз, бірақ, мұсыл­ман­ша киінген біреу, одан кейін нақ сон­дай тағы біреу, тағы, тағы­лар шығып жатты. Қажы­мұқанға шақ келген ешқай­сысы жоқ, әрине. Бәрі­нің жауырыны жер иіскеді (ол­ар­дың алдын ала дайын­далған цирк­тің өз адамдары екенін кейін білдік). Палуандар күресінен кейін алаңға өзге әртіс­тер шықты: гимнастикашылар, жонглерлер, үй­ре­тілген жануарлар дегендей. Әсіресе, масқара­паздар­дың (клоун) өнеріне тәнті боп, тө­бе­лері көкке жеткендердің екі езу­лері құла­ғында. Үзілістен кейін алаңға қайта шыққан Қажы­мұқан біресе білектей темірді доғадай иіп, біресе екі пұттық тасты басынан айналдыра оңды-солды үйіріп, бұлшық еттерін ойнатып, талай тама­шаға кенелтті. Онан соң бірнеше әртіс – бірі Қажымұқан­ның арқасына, бірі төсіне, бірі иы­ғына жабыла мініп, аяғы ғана көрінген батыр алаңды айнала жүріп өтті. Ең соңында алаңға қалың етіп ағаш үгіндісі төгілді. Оған Қажымұқан арқасымен жатып, тұла бойын көмкере тақтайлар мен тіреуіштер қо­йыл­ды. Бұл батырдың бүгінгі соңғы «өнері». Қазір кузовына адам толы полуторка машина палуан­ның үстімен жүріп өтеді. Жұрт у-шу. Кейбіреулер көруге бата алмай, көздерін қолымен жабады. Кенет кернейдің даусы естілісімен, машина қас қаққанша палуанның үсті­мен өте шықты да, алаңның қарсы бетіне барып тоқ­тады. Демдерін ішінен алған көрермендер палуан аман ба, жоқ па, біле алмай дал. О, ғажап! Төрт адам көтеріп әкелген тақтай­лар мен тіреуіштерді жан-жаққа сарт-cұрт лақты­рып, астынан Қажымұқан атып тұрды. Дін аман. Кө­ре­рмендер ышқына ай­қай­лап, көздеріне жас ал­ғандар, теріс айналғандар қан­шама. Кер­ней-сырнайдың үні құлақты жарып барады. Қатты қорыққан мен бақырып жылап жібердім. Жанымда отырған Шынар әжем беті­ме мұздай су бүркіп, есімді жиғызды. Ойыннан кейін бүкіл қазақ цирк алаңына жақын жер­дегі біздің үйге жиналып, әне-міне де­генше бір баспақ, бір қойдың еті қазанға салынды. Үлкен бөлмеге мол дастарқан жайылды. Мені орталарына алған әкем, тағы бірнеше жасы үлкен ақ­сақал палуанды дәмге шақыруға бар­дық. Суға шайынып, киімін ауыстыр­ған палуан иығына қазақы жібек шапанын жауып, басына тақиясын, аяғына жылы шұлық киіп, ағаш скамейкада демалып отыр екен. Бізді көріп жылы жымиды да, үлкендермен жеке-жеке қол беріп амандасты. Мені жерден іліп алып жоғары көтерді де, маңда­йым­нан бір сипап, төмен түсірді. «Үйлеріңнің жа­қын­дығы жақсы екен, машинадан жа­лықтым», – деп баруға келісім берді. «Барша әртісті ертпей­сіз бе?» – деген әкеме: «Қа­же­ті жоқ, олар ертеңге дайындалады», – деп жалғыз жүрді. { "@context": "https://schema.org", "@type": "WebSite", "@id": "https://jambylinfo.kz/index.php/#website", "url": "https://jambylinfo.kz/index.php/", "name": "Қажымұқанға қастандық жасаған кімдер?", "potentialAction": { "@type": "SearchAction", "target": "https://jambylinfo.kz/index.php/search?query={search_term_string}", "query-input": "required name=search_term_string" } }