Бүгінгі таңда әлем ғаламдық жылыну салдарынан теңіз деңгейінің көтерілу қаупімен бетпе-бет келіп отыр. Бұл құбылыс тек табиғатқа ғана емес, жағалаудағы миллиондаған адамның өміріне де әсер етуі мүмкін. Ғалымдардың айтуынша, теңіз деңгейінің қаншалықты көтерілуі — әлі де нақты жауап таппаған ең күрделі ғылыми сұрақтардың бірі болып отыр, деп хабарлайды Jambylinfo.kz

Earth’s Future ғылыми журналында 2022 жылғы 18 қазанда жарық көрген зерттеу осы мәселені терең талдауға арналған. Зерттеуді Дж. Л. Бамбер, М. Оппенгеймер, Р. Э. Копп, У. П. Аспиналл және Р. М. Кук секілді әлемге танымал климат мамандары жүргізген. Олар теңіз деңгейінің болашақтағы өзгерісіне әсер ететін негізгі табиғи процестерді саралап, ең қауіпті аймақтар мен белгісіздік көздерін анықтаған.

Белгісіздіктің басты себебі — мұз жамылғысының мінез-құлқы

Зерттеу авторларының айтуынша, теңіз деңгейінің көтерілуін дәл болжау қиын, себебі Антарктида мен Гренландия мұз жамылғыларының мінез-құлқы көптеген факторға тәуелді. Мұз қабаттарындағы өзгерістер кейде бірнеше күн ішінде байқалса, кейде мыңдаған жылдар бойы жүріп отырады. Ал мұндай ұзақ мерзімді процестерді толық бақылау мүмкін емес.

Мұздың түбіндегі жағдай, жер бедерінің ерекшелігі және мұхит ағыстарының әсері мұздың тұрақтылығына тікелей ықпал етеді. Бірақ бұл факторларды дәл өлшеу мен модельдеу әлі де шектеулі. Сол себепті қазіргі ғылыми болжамдарда үлкен белгісіздік бар.

Гренландия мен Антарктида — басты назарда

Ғалымдар нақты бақылаулар жеткіліксіз жағдайда сараптамалық бағалау әдісін (Structured Expert Judgement — SEJ) қолданған. Бұл тәсіл тәжірибелі зерттеушілердің пікірін жүйелі түрде жинап, теңіз деңгейінің көтерілуіне көбірек әсер ететін факторларды анықтауға мүмкіндік береді.

Зерттеу қорытындысы бойынша, XXI ғасырда теңіз деңгейінің көтерілуіндегі басты белгісіздік көзі – Гренландия мұз жамылғысының еруі. Мұздың күн сәулесін шағылыстыру қабілеті, яғни альбедо әсері, төмендеген сайын жер беті көбірек жылу сіңіріп, мұз тез ери бастайды. Бұл процесс өз кезегінде теңіз деңгейін арттырады.

Ал Антарктидада негізгі қауіп – мұз сөрелерінің тұрақтылығы. Мұз сөрелері – мұхит бетінде қалқып тұрған, бірақ жердегі мұз массасын ұстап тұрған табиғи «тежегіш». Егер бұл мұз қабаттары бұзылса, Антарктида мұзы теңізге әлдеқайда тез ағып, су деңгейінің күрт көтерілуіне әкелуі мүмкін.

Егер жер беті 5°C-қа жылынса...

Ғалымдар зерттеу барысында ғаламдық жылынудың екі сценарийін қарастырды: Париж келісімінде көзделген 2°C шегі және одан да жоғары, 5°C жылыну сценарийі.

Бірінші жағдайда мұз жамылғылары салыстырмалы түрде тұрақтылығын сақтай алады. Ал егер орташа жаһандық температура 5°C-қа дейін артса, XXII ғасырда Шығыс Антарктида мұз жамылғысы тұрақсыздануы мүмкін. Бұл аймақтағы мұз ағымының жеделдеуі теңіз деңгейінің көтерілуін бірнеше есеге арттыруы ықтимал.

Ғалымдар мұндай құбылыс әсіресе 2100 жылдан кейін айқын байқалатынын айтады. Егер климаттың жылынуы бәсеңдетілмесе, мұздың тұрақсыздануы ғаламдық экожүйеге орны толмас зиян келтіруі мүмкін.

Бұрынғы зерттеулер де қауіптен хабар берген

2019 жылы жүргізілген алдыңғы зерттеулерде (Bamber et al., 2019) мұз жамылғыларының теңіз деңгейіне ықпал ету әлеуеті жан-жақты бағаланған болатын. Сол кезде сарапшылардың есептеуінше, жоғары жылыну жағдайында мұз жамылғыларының еруі теңіз деңгейін 1,7 метрге дейін көтеруі мүмкін.

Ал егер оған мұхит суларының жылулық кеңеюін және мұздықтардың жалпы еруін қоссақ, теңіз деңгейінің 2 метрге дейін көтерілу ықтималдығы бар. Мұндай жағдай көптеген елдердің жағалаудағы қалаларына, ауыл шаруашылығына, су ресурстарына және адам қоныстарының қауіпсіздігіне елеулі әсер етуі мүмкін.

Ғалымдар не ұсынады?

Зерттеу авторлары алдағы жылдары Гренландия мен Антарктидадағы мұз жамылғыларына тұрақты бақылау жүргізу, жер бедерін дәл картаға түсіру және мұздың түбіндегі процестерді егжей-тегжейлі зерттеу қажет деп есептейді.

Сонымен қатар, климаттық модельдерді жаңа деректермен толықтыру теңіз деңгейі болжамдарын нақтылауға мүмкіндік береді. Ғалымдар бұл бағытта халықаралық ынтымақтастық пен деректер алмасудың маңыздылығын ерекше атап өтеді.

Қорытынды

Зерттеу нәтижесі теңіз деңгейінің көтерілуі тек табиғи құбылыс емес, адамзаттың болашағына тікелей әсер ететін ғаламдық қауіп екенін көрсетіп отыр. Мұз жамылғыларының тұрақсыздануы — климат өзгерісінің ең сезімтал және қауіпті салдары.

Ғалымдардың пікірінше, егер әлемдік қауымдастық Париж келісіміндегі 2°C шегін сақтай алмаса, болашақ ұрпақ теңіз деңгейінің күрт көтерілуіне куә болуы әбден мүмкін. Әрбір қосымша градус — мұздың тағы бір қабатының еріп, судың жаңа деңгейге көтерілуі деген сөз.